Duša slovenska (48)
Kupinik u Kupinovu
O utvrđenom mestu Kupinik (današnje Kupinovo), u kojem su stolovali poslednji srpski despoti Stefan Lazarević, Đurađ Branković i Vuk Grgurević, piše za portal “Poreklo” novinar i književnik Vojislav Ananić:
Kupinovo
“Današnje Kupinovo, u sremskoj opštini Pećinci, je najjužnije naselje u Vojvodini. Najstariji deo sela je sačuvan i zaštićen kao Etno selo i tu se nalaze neke od najstarijih kuća u Vojvodini, koje su zakonom zaštićene kao kulturna dobra Srbije. Ima kuća sa početka 19. veka koje su pravljene od pletari sa trščanim krovom. Kuće imaju tremove i doksate sa drvenim stubovima i arkadama.
Etno park u Kupinovu
Etno kuća u Kupinovu
Preteču današnjeg naselja predstavlja tvrđava Kupinik čije se ruševine nalaze u jugoistočnom delu Obedske bare. Kupinovo je nastalo početkom 18. veka, u blizini tvrđave. U ovom području je bilo više manjih naselja već u 15. i 16. veku. Nastalo je od srednjovekovnog grada Kupinika, sazidanog od Mađara najverovatnije u 14. veku, kao kraljevsko utvrđenje na levoj obali Save. Ovaj deo je bio veoma važan, jer se odatle prelazilo u Srbiju. Grad okružen močvarom, mogao je dobro da se brani, a sa njegovih visokih kula, pružao se pogled nadaleko.
Kupinovo je jedino sremsko selo koje je bilo kraljevski grad. U njemu se nalazi crkva Svetog Luke, poznata kao Despotska crkva, koja je najstarija pravoslavna crkva severno od Save i Dunava. Iz temelja rušena, obnovljena je 1730. godine. Jezgro sela začelo se oko crkve Sv. Luke, zadužbine despota Đurđa Brankovića, i kasnije se širilo u jedino mogućem pravcu prema severoistoku, jer je južna strana bila močvarna. Prvi put Kupinovo se pominje 1733. godine i za tadašnje prilike, to je bilo veliko naselje.
Crkvu su obnovili srpski kapetan Mihailo Vasić i žitelji oko 1730. godine. Danas je crkva zajedno sa baroknim ikonostasom Jakova Orfelina iz 1780. zaštićena zakonom.
Kupinik se prvi put pominje 1388. godine kao ugarsko kraljevsko utvrđenje na levoj obali Save. Početkom 15. veka, ugarski kralj Sigismund, poklonio je Kupinik despotu Stefanu Lazareviću. Posle pada prestonog Smedereva 1451, u njega se uselio stari despot Đurađ Branković, koji je tu često boravio sve do kraja 1455. Tada ga je u decembru, iznenada napala i zarobila četa konjanika pod komandom zapovednika Beograda Janoša Silađija. U ovom sukobu, despot je izgubio tri prsta desne ruke i bio je zarobljen. Padom Smedereva, Kupinik je bio poslednja prestonica srpskih despota. Postao je poslednja prestonica srpskih vladara kada ga je legendarni despot Vuk Grgurević, poznat kao Zmaj Ognjeni, dobio od ugarskog kralja zbog ratnih zasluga protiv Turaka.
Turci su osvojili Kupinik 1521. godine i spalili ga. Od tada Kupinik prestaje biti prestonica, a Sulejman Veličanstveni prodire ka Beogradu, osvaja ga i razara. Tada je deo materijala iz Kupinova prenet u Beograd da bi se obnovila beogradska tvrđava. Pored Kupinova, na malom ostrvu u jugozapadnom delu Obedske bare, leže danas vidljivi ostaci grada Kupinik, rezidencije srpskih despota i poslednje prestonice.
Kupinik je imao izvanredan odbrambeni položaj jer je sagrađen na mestu na kome je okružen močvarom. S obzirom da je grad podignut u ravnici, preglednost je postignuta podizanjem visokih kula sa kojih je vidik ipak mogao da bude širok. Grad je imao četiri isturene kule u sastavu obimnih zidova i kapiju kroz koju se ulazilo. Svih pet kula, bilo je različitog oblika. Grad je sa svih strana bio opasan rovom a ulazna kula, gde je jedino bio moguć prilaz sa kopna, imala je pokretan most.
Predanje kaže da je manastir Obed sagrađen početkom 16. veka od lađe kojom je despotica Angelina sa sinovima Jovanom i Đorđem i moštima svoga supruga, slepog despota Stevana Brankovića, doplovila do Srema u Kupinovo. U ovom manastiru se i zamonašila 1509. godine. Crkva i mali manastirski konak isprva su bili podignuti od hrastovih balvana, a srušeni su 1930, da bi na njenom mestu bila sazidana kapela kao uspomena na srednjovekovnu brvnaru.
Obedska bara
Kupinovo je poznato i po Obedskoj bari, koja se pročula širom sveta još od sredine 19. veka kao raj za ptice, a naročito zbog njegove evropske kolonije egzotičnih ibisa. Jedna je od malo očuvanih ritskih područja u Evropi koja se odlikuju stoletnim šumama hrasta lužnjaka i neverovatnim brojem vrsta barskih životinja i biljaka. Područje Obedske bare se nalazi u jugoistočnom Sremu između naselja Kupinovo, Obrež, Grabovci i reke Save, svega 40 km zapadno od Beograda. Korito Obedske bare je ostatak napuštenog korita Save, čiji glavni tok sada teče južnije. Još pre 6.000 godina ovde je proticala preteča reke Save, a pre 4.500 godina njen sporedni tok, da bi se se pre 2.000 godina formirala mrtvaja, od koje je nastala močvara kakvu poznajemo.”
NI NA ZEMLJI, NI NA VODI…
Ni na zemlji, ni u vodi, na ostrvcetu na početku Obedske bare još uvek stoje ostaci Kupinika, tvrđave i prestonice poslednjih srpskih despota. Sa obale srednjovekovnog civilnog podgrađa, današnjeg živopisnog sremskog sela Kupinova, kratkom plovidbom čamcem između potopljenog drveća stiže se do zarušenih moćnih kula i zidina koje skriva visoka trska.
Tvrđava Kupinik u Kupinovu
Pod nežnom zelenom travom počiva Kupinik koji je u najtežim vremenima, tokom sedamdeset godina posle pada Smedereva, bio stub evropske odbrane od Osmanlija i čuvar srpskog identiteta. Neobjašnjivo je što poslednja srpska srednjovekovna prestonica, iako lako dostupna, u neposrednoj blizini Beograda, nikada nije arheološki istraživana. Klimatske prilike i bujanje rastinja koje ubrzano razaraju ostatke grada prete da uskoro neće ni imati šta da se istražuje, iako je reč o gradu koji čuva jednu od najvećih tajni srpske istorije.
Tvrđava Kupinik u Kupinovu
- Kupinik je karika koja nedostaje u istoriji očuvanja srpskog identiteta - pričao nam je arheolog Petar Odobašić iz Turističkog info-centra Kupinovo, dok je vešto veslao između tamnih stabala potopljene šume. - Kad je Srbija 1459. posle pada Smedereva nestala kao država, ovaj grad je postao ne samo rezidencija srpskih despota već i prestonica nacije. U gradu na prvoj liniji odbrane Ugarske i Evrope od osmanlija niko nije ni hteo ni smeo da živi osim Srba. Kupinik u sledećih sedam decenija bio centar oko koga su se okupljali plemstvo, sveštenstvo i narod čuvajući identitet i tradiciju.
Bez grada skrivenog u sremskoj močvari Srbi bi verovatno nestali kao nacija, pretapajući se u narode Osmanskog cartva i Kraljevstva Ugarske. Dvorska crkva Svetog Luke u Kupinovu pružala je naročitu i nadu i veru srpskom narodu koji je stizao u zbegovima preko Save.
Crkva Svetog Luke u Kupinovu
- Hram je dobio ime po svetom apostolu i evanđelisti Luki čije su mošti ovde čuvane - kaže Odabašić. - Njih je od turskog vladara Epira otkupio despot Đurađ Branković 1453. i preneo u Smederevo, a već dve godine kasnije preneo ih je u novi hram koji je podigao u Kupiniku. Mošti su tu čuvane izvesno vreme, a onda su odnesene dalje, zbog opasnosti od ratnih razaranja.
Crkva Svetog Luke na obali Obedske bare i danas izgleda isto kao i u srednjem veku kad je od tvrđave do nje vodila drvena staza-mostića podignuta na visokim stubovima. Naime, do prvog zemljanog bedema grada, koji nije nestao ni pola milenijuma posle njegovog razaranja, u najvećem delu godine može se stići samo čamcem ploveći preko niske vode.
- Kupinik, okružen šumom i močvarom bio je nedostupan i turskoj floti i pešadiji koja bi pokušala da ga drži u opsadi - pričao nam je Odobašić vodeći nas kroz nekadašnji vodeni kanal između zemljanih bedama i zidina grada. - Grad ima kvadratnu osnovu sa stranicama od 50 metara s veoma jakim kulama na uglovima. Podignut je na temelju starije tvrđave, najverovatnije rimske kasnoantičke, ali ni to nije najstariji sloj. Pronašli smo i tragove Kelta, ali i kamene alate koji svedoče da je Kupinovo bilo naseljeno još od neolita.
Kupinik postaje srpski u vreme despota Stefana Lazarevića koji ga ojačava, a utvrđivanje nastavlja despot Đurađ Branković. Tvrđava je izuzetno kvalitetno građena od tvrdih opeka između kojih je bila popuna od kamena i lomljene cigle, što im je davalo sposobnost da apsorbuju đulad u slučaju artiljerijskog napada. S njenih visokih kula pucao je pogled preko šuma i močvare prema Srbiji i Sremu.
- Zato je ovo bio glavni grad srpskih despota koji su sa vojskom i flotom šajkaša preuzeli odbranu juga Ugarske od Turaka - kaže Odobašić. - Kupinik je kontrolisao najvažniji prelaz preko Save, veliki meandar u kome reka pravi usku i dugu okuku.
Srpska vojska iz Kupinika je za kratko vreme kopnom i čamcima prelazila s kraja na kraj te "potkovice" rečnog toka od 25 kilometara i napadala Turke koji su proširili legendu o sukobu s natprirodnim silama.
- Zbog tih munjevitih prepada i pojavljivanja niotkuda iz šuma i močvara despot Vuk je najverovatnije i dobio nadimak Zmaj Ognjeni - kaže Odobašić. - On je upadao duboko u Srbiju i nanosio poraze Turcima, omogućavajući srpskom narodu da pređe u Kupinik i Srem, u slobodu. U vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka potomci tih ljudi su se vraćali da obnove Srbiju, iz ovih krajeva je dolazila najveća vojna pomoć, ali se vraćala i baština i tradicija čuvana vekovima.
Tajanstvene kule
Najbolje očuvana osmougaona kula Kupinika danas je visoka oko 8 metra, ali to je tek oko trećine njene prvobitne visine. Zidovi kula su bili deblji od 3,5 metara.
- Do danas je najveća tajna zašto je svaka od kula Kupinika imala drugačiji oblik, iako su podignute u isto vreme, što je jedinstven slučaj - ističe arheolog Petar Odabašić. - Prva kula je bila kružna, druga osmougaona, treća šestougaona i četvrta kvadratna. Jedno objašnjenje glasi da su tako pravljene zbog odbrane od različitih vrsta tadašnjeg naoružanja. Drugo objašnjenje zvuči romantičnije, ali su merenja pokazala da imaju smisla. Pokazalo se da je svaka od kula u Kupiniku bila verna kopija neke kule iz srpskih prestonica Beograda i Smedereva, kao da su srpski despoti želeli da tako sačuvaju baštinu Srbije.
Kraj utvrđenog grada Kupinika se nalazilo civilno naselje, o čemu svedoče slučajni nalazi u dvorištima današnjeg Kupinova.
Izvor: “Večernje novosti”
Reportaža “Srbija je očuvana u Kupiniku” - Boris Subašić
Foto: Sajt WikiGOGO
.JPG)
Нема коментара:
Постави коментар